Αναζητώντας την Αλικαρνασσό

Όσοι έχουμε επισκεφθεί την Αλικαρνασσό (Bodrum) δεν αναρωτιόμαστε σε ποια αρχαία πόλη βρισκόμαστε, αφού μάς το υπενθυμίζει η προτομή του Ηροδότου, τα ερείπια του Μαυσωλείου αλλά και όλοι οι ταξιδιωτικοί οδηγοί. Ωστόσο αυτή η ταύτιση δεν ήταν πάντα δεδομένη, αλλά επιβεβαιώθηκε ουσιαστικά με τις ανασκαφές του Άγγλου Charles Newton στα μέσα του 19^ου αιώνα.

Η αναζήτηση της Αλικαρνασσού συνδέεται με τους Ιωαννίτες ιππότες, τους κατασκευαστές του σωζόμενου έως σήμερα επιβλητικού κάστρου.

Το κάστρο της Αλικαρνασσού, Choisseul- Gouffier, 1782

Μετά την κατάληψη της Σμύρνης από τον Ταμερλάνο το 1402 οι Ιωαννίτες έσπευσαν να καταλάβουν την άσημη τότε Αλικαρνασσό, η οποία μετά την καταστροφή από τον Μωαβία το 654 δεν θύμιζε σε τίποτα τη μεγαλοπρεπή πόλη των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων . Το 1071  η πόλη κατελήφθη από τους Σελτζούκους Τούρκους, αλλά κατά την Πρώτη Σταυροφορία πέρασε πάλι στην κυριαρχία των Βυζαντινών. Από τα μέσα του 13^ου αιώνα υπήρξε μέρος του εμιράτου του Μεντεσέ (από παλαιότερο μου άρθρο στα 'Ιστορικά Θέματα', 87, Σεπτέμβριος 2009).

Υπάρχουν πλήθος μαρτυριών για το κάστρο, ειδικά για τον 15^ο αιώνα, από περιηγητές και προσκυνητές που κινούνταν από το Αιγαίο προς τους Αγίους Τόπους και περιέγραφαν συνοπτικά τις εμπειρίες τους. Ο William Wey of Eton (1458- 62) και ο Lengerand (1485) ταύτισαν την πόλη με τις μακρινές Ταρσό και τη μυθική πόλη της Βίβλου Tarshish .

Λεπτομέρεια από χάρτη του 1420 (Buodelmonti). Εικονίζεται
το κάστρο των Ιπποτών (Castel San Petro) και 'τουρκικός πύργος'
 (Turris Turchorum)

 

Πιθανώς η ολότελα λανθασμένη ταύτιση συνδέεται με κάποια χαμένη ετυμολογία από ταρσανά (ναυπηγείο). Δεν γνωρίζουμε το όνομα που πιθανώς ακολούθησε το 'Αλικαρνασσός' και το σημερινό Bodrum είναι αντιδάνειο από το μπουντρούμι< Πετρώνιον< κάστρο του Αγίου Πέτρου. Τα τοπωνύμια Ταρσός και Tarsish συνδέονται, κατά τον John of Hildesheim (1375-8) με το μύθο των τριών Βασιλέων της Κολωνίας  (τους γνωστούς μας τρεις Μάγους) που ξέφυγαν από τον Ηρώδη, ο οποίος ‘θυμωμένος με δυνατό αέρα διέλυσε τα πλοία στο Tarsish’. Η συγκεκριμένη ταύτιση είναι ακόμα παλαιότερη, του 13^ου αιώνα, και εμφανίζεται στο ‘Itinerario’  του Wilbrand van Oldenburg (1211). Η άγνοια για τη γεωγραφία της Μ. Ασίας είναι προφανής, όπως και η ανάγκη των προσκυνητών να ‘βλέπουν’ σημάδια του μύθου των Τριών Βασιλέων της Κολωνίας. Στο δεύτερο μισό του 15^ου αιώνα ‘έβλεπαν’  και τους τάφους τους, μαρμάρινους και ψηλούς, πιθανώς σαρκοφάγοι της αρχαίας Αλικαρνασσού : Γράφει λοιπόν ο W. Wey (1458-62) p. 118, Itinerary: ‘Castellum Sympere vocabatur quondam Tharsis … et ibi est lapis super quem staterunt tres reges Colonie quando accepient naves in patrias suns’ και σελ. 94: ‘Sympere ubi quondam erat Civitas Tarsys ad cuius portam tres reges Coloniae ibi eciam Sanctus Paulus … erat in sua juventante nutritus’,  και ο Lengerand (1485)Q ‘(Chastel s. Pierre) qui se soulloit appeler la cite de Tarse don’t les trios roys vinrent pour aourer nostre Seigneur, reges Tarsis et Insuae etc, et combiem que leurs corps n’y sont, leurs tombeaux y sont en marbre grands et hauts’.

Αρχαιόφιλος σε οπισθόφυλλο από έκδοση
 του βιβλίου του Choisseu- Gouffier (Συλλογή ΠΜ)

Στις αρχές του 16^ου αιώνα Ιταλοί αρχαιόφιλοι (dilettanti) άρχισαν να επισκέπτονται την πόλη. Αναφέρεται ο Fr. Andreas de Martinis, συλλέκτης αρχαιοτήτων για τη Βενετία και ο  Sabba di Castiglione για την Isabella Gonzaga , όπως επίσης και για το Μιλάνο αλλά και τους Ιωαννίτες ιππότες. Πιθανώς αυτή την περίοδο μεταφέρθηκε στη Γένοβα η μαρμάρινη πλάκα από τη ζωφόρο του Μαυσωλείου (σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο). Ο Sabba di Castiglione σε επιστολές του (1505- 1507) ταυτίζει την Αλικαρνασσό με τα ερείπια του Αγίου Πέτρου , αλλά και πιο συγκεκριμένα αναφέρεται σε σαρκοφάγο ‘του Μαυσώλου’. [Arch. Stor. Lomb. Ann. Xiii. 1886, pp 99]. Αυτή η ανακάλυψη οδήγησε το 1506- 7 τον Άγγλο προσκυνητή Sir Richard Guylforde

να αναφερθεί και αυτός στον τάφο που βρέθηκε στο ‘Seynt Peer’ [Pilgrimage of Sir R. Guylforde, p. 59]. Δεν άργησε όμως και η ‘εξαγωγή’ 2 κεφαλών Αμαζόνων στην Ιταλία, εντοιχισμένων έως τότε στους τοίχους του κάστρου των Ιωαννιτών ιπποτών. Η ανακάλυψη των αρχιτεκτονικών μελών και οι ‘ανασκαφές’ στη θέση του Μαυσωλείου οδήγησαν στην ταύτιση με την Αλικαρνασσό. Έως και την εγκατάλειψη της Αλικαρνασσού από τους Ιωαννίτες ιππότες το 1522 αυτή η ταύτιση ήταν γνωστή, αλλά στη συνέχεια χάθηκε ως τον 18^ο αιώνα.


Το εσωτερικό του κάστρου των Ιπποτών με εντοιχισμένα ανάγλυφα του Μαυσωλείου (Luigi Mayer, 1797)

Η σωστή ταύτιση της Αλικαρνασσού έγινε από τον Γάλλο Choisseul- Gouffier, αν και ως τον 19^ο αιώνα δεν λείπουν και οι επιφυλάξεις, όπως του Άγγλου ναυάρχου Francis Beaufort , και του Gropius, που ‘τοποθετούσε’ το 1803 την Αλικαρνασσό στα ερείπια της Ιασού .

Οι ανασκαφές του Charles Newton στα μέσα του 19ου αιώνα και οι νεότερες του Jeppesen έλυσαν τον γρίφο. Έτσι οι χιλιάδες τουρίστες του κοσμοπολίτκου Bodrum δεν αναρωτιούνται μεταξύ 4ης και 5ης μπύρας αν βρίσκονται ή όχι κοντά στα ερείπια ενός από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου.


Το εσωτερικό του κάστρου στις αρχές του 19ου αιώνα (Ionian Antiquities, 1829, VII)

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

F.W. Hasluck, Datcha- Stadia- Halikarnassos, (B.S.A, xvii, 1911)
Π. Μεχτίδης, «Το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού: Ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου», Corpus, Τεύχος 65 (Νοέμβριος 2004) (το άρθρο σε pdf)