Γεωγραφία της Μικράς Ασίας: Σαγγάριου ετυμολογικά

Καραβάνι περνάει τον Σαγγάριο

Η παλαιότερη αναφορά στο Σαγγάριο γίνεται από τον Όμηρο (Ιλιάδα, Γ 187) για να συνεχιστούν οι αναφορές ως την Ύστερη Αρχαιότητα. Η ετυμολογία της λέξης ‘Σαγγάριος’ αποτελεί πρόκληση για τους μελετητές των υδρωνυμίων της Μ. Ασίας και είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Κατά τον D. Detchev (Die thrakischen Sprachreste, 1976, σελ. 407-8) τα τοπωνύμια Σαγγάριος, Σαγγία, Σάγγαρος καθώς και τα ονομαστικά Σάγγας και Σαγγαριος είναι θρακικής προέλευσης. Ο D. Detchev περιέλαβε τον Σαγγάριο στα θρακικά τοπωνύμια λόγω του ίδιου θέματος (π.χ. Σανγίδαυα της Δακίας). Με αυτή την άποψη διαφώνησε ο J. Tischler (Kleinasiatische Hydronymie, σελ. 1977, 129), o οποίος τα θεωρεί οπωσδήποτε μικρασιατικά, προσθέτοντας τα Καρικά ονομαστικά Σάγγωδος και Σάγγως.

Ο Σαγγάριος συνδέεται με το Χεττιτικό υδρωνύμιο Sahiriya, λόγω προφανούς ομοιότητας, αλλά κατά τον J. Tischler αυτό πρέπει να αναζητηθεί στην νοτιοανατολική Μ. Ασία., Η κοιλάδα του Σαγγάριου πάντως αποτελεί το δυτικότερο σημείο της διάδοσης της Λουβικής γλώσσας- Χετταίων. (Ι. Yakubovic, Sociolinguistics of the Luvian language, 2008, σελ. 26)

Το όνομα Σαγγάριος συνδέεται με τα γλωσσολογικά χαρακτηριστικά της Μ. Ασίας, αφού το θέμα Σαγγ- συναντάται και σε άλλες λέξεις: στην πόλη Σάγγια, που τοποθετείται στις πηγές του ποταμού, δηλαδή στην ‘καρδιά’ της Φρυγίας, στον οικισμό ‘Σάγγαρος’, η θέση του οποίου – αν και δεν είναι γνωστή- σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς βρισκόταν στην κάτω κοίτη- προς τη Βιθυνία. Ο Σάγγας είναι μία μυθολογική μορφή που συνδέεται με τον ποταμό. Ο (ανώνυμος) σχολιαστής στον Απολλώνιο Ρόδιο παραθέτει την ιστορία από το ‘περί Φρυγίας’ του Ερμογένη, όπου ο Σάγγας μεταμορφώθηκε σε ποτάμι, επειδή δεν λάτρευε τη Ρέα, και από αυτόν ονομάστηκε ο Σαγγάριος (Schol. Ap. Rhod. II 172, Memnon, FGH 434, F 28,9). Σύμφωνα όμως με τον Μέμνονα ο Σάγγαρος ήταν το όνομα του ηγεμόνα της Βιθυνίας, του οποίου η κόρη Νίκαια έδωσε το όνομα της βιθυνικής πόλης. Πιθανώς το καρικό όνομα Σαγγωδος αποτελεί τη γενική του Σαγγως και όχι ξεχωριστό όνομα. Σε μεταγενέστερες γραφές τα ονόματα Σαγγάριος, Σαγγία, Σάγγας συναντώνται ως Σαγάριος, Σαγία, Σάγαρις, λόγω της μείωσης του ήχου του ρινικού -γγ- , χαρακτηριστικό γνώρισμα των Ελληνικών της Ύστερης Αρχαιότητας. Έτσι πιθανώς και αυτά τα τοπωνύμια/ ανθρωπονύμια πρέπει να ενταχτούν στην ίδια ομάδα, όπως η πόλη Σάγαρα της Μοισίας, τα ανθρωπωνύμια Σαγαρεύς (Κύζικος), Σαγαρηνή (Διονυσόπολις Φρυγίας), προερχόμενα από εθνικά.

Ενδιαφέρον έχει ο μύθος που παραθέτει ο ψεύδο- Πλούταρχος (Περί ποταμών, De fluv. 12,1) για τον ποταμό Σάγαρις που ονομαζόταν Ξηροβάτης και ονομάστηκε Sagaris, επειδή ο Σάγαρις, γιος του Μύγδονα και της Αλεξιρόης, δεν παραβρέθηκε στα μυστήρια της Μητέρας των Θεών και κορόιδεψε τους ιερείς της. Η Μητέρα των Θεών τον τρέλανε και αυτός πνίγηκε στο ποτάμι που πήρε το όνομά του. Είναι γνωστοί στην ελληνική μυθολογία και άλλοι ανάλογοι μύθοι για την ονομασία τοπωνυμίων, όπως ο Ελλήσποντος. Ο Μύγδονας συνδέεται με τη Μυγδονία της Μακεδονίας και τους Μύγδονες, τμήμα των οποίων μετανάστευσε στη Μ. Ασία. Κατά το Στράβωνα (7, 3, 2 & 12, 8, 10) ‘οι Φρύγες ονομάζονται και Βρύγες, θρακική φυλή όπως οι Μύγδονες…’. Η ταύτιση είναι όμως πολύ παλαιότερη, αφού αναφέρονται και στον Όμηρο (Ιλιάδα, Γ΄ 185-7).

Φαίνεται λοιπόν (Svetlana Yanakieva, The name of the river Sangarios, Epigraphica Anatolica, 34, 2002, σελ. 141) ότι τοπωνύμια και ανθρωπονύμια με το θέμα Σαγγαρ- συναντώνται τόσο στη Μ. Ασία, όσο και στα Βαλκάνια, πιθανώς από τους κατοίκους που αποίκησαν και τις δύο όχθες του Βοσπόρου (την δυτική- Θράκη και την ανατολική- Μ. Ασία/ Βιθυνία).
Ενδιαφέρον έχει επίσης το γεγονός ότι με αυτή τη γραφή εμφανίζεται και σε επιγραφές Γραμμικής Β από την Κνωσό [sa-qa-re-jo, LB KN DI 412, Fred Woudhuizen, The earliest Cretan scripts, 2006, σελ. 113]. Φυσικά το όνομα του ποταμού ‘εξελληνίστηκε’ και ενσωματώθηκε στην ελληνική μυθολογία, όπως ήδη αναφέρθηκε.

sa-ga-re-jo, Σαγγάριος σε επιγραφή Γραμμικής Β (Κνωσός)

Κλείνω με μία πολύ γνωστή μας λέξη, τον τσαγκάρη, που συνδέεται (!!!) έστω και ως συνώνυμη με το Σαγγάριο. Ως σαγγάριος αναφέρεται σε ελληνιστικές επιγραφές ο σκυτεύς, ο κατασκευαστής τζαγκών (είδος περσικών υποδημάτων), από το οποίο ο τζαγκάριος <τσαγκάρης (H. Liddel, R. Scott, σελ. 401).
Νομίσματα με τη μορφή του Σαγγάριου 'κόπηκαν' στον Πεσσινούντα.