Τα (ανατολικά) όρια της Μικράς Ασίας

Ως χερσόνησος η Μικρά Ασία ορίζεται στα βόρεια, δυτικά και νότια από τον Εύξεινο Πόντο, το Βόσπορο, την Προποντίδα, τον Ελλήσποντο, το Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Το ανατολικό όριο όμως είναι μία νοητή γραμμή που ξεκινάει από την περιοχή δυτικά της Κιλικίας και τον κόλπο της Αλεξανδρέττας και καταλήγει ανατολικά της Τραπεζούντας. Σημειώνω ότι η σημερινή Τουρκία δεν ταυτίζεται με τη Μ. Ασία, αλλά την περιλαμβάνει. Το ανατολικό τμήμα της Τουρκίας καλύπτει (γεωγραφικά) την περιοχή της Άνω Συρίας, Κομμαγηνής (Κουρδιστάν) και βορειότερα περιοχές της Αρμενίας.

Η εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Brittanica σημειώνει ως ανατολικό όριο το όρος Αντίταυρος (υψ. 2750 μ., Binboga/ Μπίνμπόγκα νταγ), Αντίταυρος [wikipedia] ενώ υπάρχουν και πιο λεπτομερείς περιγραφές αυτού του ‘νοητού’ ορίου, όπως του Π. Κοντογιάννη (Γεωγραφία της Μ. Ασίας, 1919, σελ. 2). Αναφέρει την νοητή γραμμή των οροσειρών από τον κόλπο της Ισσού προς τον Ευφράτη, μεταξύ των αρχαίων Σαμοσάτων και της Μελιτηνής, ακολουθώντας τον 40^ο και 37 παράλληλο προς τα ανατολικά της Τραπεζούντας.

Πιο λεπτομερής ο Κ. Χατζηκωνσταντίνου (Μικρά Ασία, 1999, σελ. 15) ξεκινάει από το όρος Αμανός και τον Ισσικό κόλπο μέσω του ανατολικού Ταύρου και καταλήγει ακολουθώντας τον δυτικό κλάδο του Ευφράτη (Καρά Σου), στις εκβολές του ποταμού Τσορούχ (Άκαμψις, μήκους 400 χλμ.) στον Εύξεινο Πόντο μεταξύ Ποντικών Αθηνών και Βατούμ.

Το όρος Αμανός βρίσκεται μεταξύ Συρίας, Κιλικίας και Καππαδοκίας. Είναι η συνέχεια της οροσειράς του Ταύρου προς νότια. Κατέληγε στον κόλπο της Ισσού, ανατολικά της Άνω Συρίας, με τρία στενά/ ‘πύλες’: τις Αμανίδες (και Αμανικαί- Aslan Bogazi), Κιλίκιες (Sariseki) και Σύριες πύλες. Ταυτίζεται με τα σημερινά Dschawar, Akma & Nur Dag.



Η περιοχή του κόλπου της Αλεξανδρέττας σε Γεωγραφικό βιβλίο του Μελετίου Γεωγράφου (Γεωγραφία Παλαιά και Νέα), 1728

Αν και η γραμμή του ανατολικού ορίου είναι νοητή, όπως ήδη αναφέρθηκε, δεν λείπει (Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Π. Δρανδάκη, λήμμα  Μ. Ασία) και η περιγραφή του ακριβούς (;;;) σημείου: «το ακρωτήριον Ρας ελ Χαντζίρ ή Ρωσικόν ακρωτήριον εν τω κόλπω της Ισσού» (στα νότια)  και «προς τον Εύξεινον (Πόντον) το ακρωτήριον Κεμέρ Μπουρούν παρά τας Αθήνας, ανατολικώς της Τραπεζούντος, άλλοι δε το Γιορός μπουρούν (Ιερόν ακρωτήριον) δυτικώς της Τραπεζούντος.
Κεσρίκ- Κόλπος Αλεξανδρέττας




Το ‘Ρας ελ Χαντζίρ ή Ρωσικόν ακρωτήριον’ ταυτίζεται με το ακρωτήριο Hinzir burnu (‘ακρωτήριο χοίρου’, στο χωριό Kesrik, αλλιώς Γαζ-ελ- Χατζίρ [Ras al- Khanzir] & Akinci & Λεπτή Άκρα),όπου και ο ‘ρωσικός σκόπελος’ με κάστρο Σταυροφόρων και τον βράχο Roissel (Μπλε Οδηγός, Τουρκία, Αλεξανδρέττα).

Ο κόλπος της Αλεξανδρέττας σε χάρτη του 1838. Στο κάτω μέρος το ακρωτήριο Ras al- Khanzir και εικόνα των ‘Πυλών της Συρίας’ (W. Ainsworth, Notes upon the Comparative Geography of the Cilician and Syrian Gates, Journal of the Royal Geographical Society, 8, 1838)
Κλείνω με χάρτη με τα (ανατολικά) όρια της Μικράς Ασίας. Αν και νοητή είναι η γραμμή αυτή δεν θα ήθελα να μην τον παραθέσω:

Η ονομασία Μικρά Ασία

Το όνομα Μικρά Ασία εμφανίζεται για πρώτη φόρα τον 5^ο και 6^ο αιώνα μ.Χ. στον Paulus Orosius και τον Ιωάννη Λυδό. Αναφορά στον Παύλο Ορόσιο [wikipedia] O Παύλος Ορόσιος υπήρξε θεολόγος και συγγραφέας του 5^ου αιώνα, έγραψε την πρώτη παγκόσμια ιστορία από χριστιανό ("Historiarum adversus paganos livri VII", Τόμος 7, σελ. 6).

Ο Παύλος Ορόσιος σε μεσαιωνικό χειρόγραφο

Το εξώφυλλο του βιβλίο του Παύλου Ορόσιου και η αναφορά στη Μικρά Ασία

Ο  Ιωάννης Λαυρέντιος Λυδός ήταν Βυζαντινός αξιωματούχος και συγγραφέας του 6^ου αιώνα, σπουδαστής και μετέπειτα δάσκαλος στο Πανδιδακτήριο της Κωνσταντινούπολης. Στο έργο του ‘De Ostentis’ γίνεται η αναφορά στη Μικρά Ασία. Αναφορά στον Ιωάννη Λυδό [wikipedia]

Παλαιότερα υπήρχε ο χωρισμός σε εντεύθεν και εκείθεν Ασία με χωρισμό στην οροσειρά του Ταύρου. Κατά τη βυζαντινή περίοδο αναφέρεται έπαρχος Ανατολής με την επαρχία να περιλαμβάνει  τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο. Τον 7^ο αιώνα με την εισαγωγή του θεσμού των θεμάτων η διοικητική ονομασία Ανατολή εξαφανίζεται και αργότερα και η ονομασία του θέματος Ανατολικόν. Εμφανίζεται όμως ως γεωγραφική ονομασία: ‘Anadolu’ που περιλαμβάνει τα εμιράτα της δυτικής Μ. Ασίας.

Άλλοι όροι που χρησιμοποιήθηκαν, αλλά δεν επικράτησαν, είναι οι bilad al – Rum (χώρα των Ρωμιών), Rum eli, Ρωμανία και Τουρκομανία (Willielmus de Rubruquis, 1220- 1293, ‘Itinerarium fratris Willielmi de Rubruquis de ordine fratrum Minorum, Galli, Anno gratia 1253 ad partes Orientales.). William de Rubruckis [wikipedia] και Το ημερολόγιο του William de Rubruquis

Αντί προλόγου

Η ενασχόληση μου με τη γεωγραφία της Μικράς Ασίας μετράει αισίως 17 χρόνια. Από τότε που ως ξεναγός σε ταξιδιωτικό γραφείο μελετούσα και ετοιμαζόμουνα για τα πρώτα μου ταξίδια στη Μ. Ασία. Σε μία εποχή χωρίς Google maps [Google Maps Turkey], GPS, Wikipedia [Wikipedia/ Μικρά Ασία], χωρίς καν πρόσβαση στο ίντερνετ (υπήρξε άραγε τέτοια εποχή;;;;;) έψαχνα εγκυκλοπαίδειες, άρθρα ταξιδιωτικά και βιβλία σε βιβλιοπωλεία. Πολύτιμος οδηγός ήταν ο Μπλε Οδηγός (ξεπερασμένος αλλά πάντα χρήσιμος) [Μπλε Οδηγός/ Τουρκία] και η σειρά Lonely Planet [https://www.lonelyplanet.com/turkey]. Ακόμα αναρωτιέμαι πώς δεν χάθηκα (πολλές φορές….), πώς έβρισκα τα ξενοδοχεία στο Van ή στην Τραπεζούντα εύκολα, πώς μπαινόβγαινα στους αρχαιολογικούς χώρους χωρίς κανένα πρόβλημα προσανατολισμού. Ευτυχώς είχα την ευσυνειδησία και την περιέργεια από κάθε ταξίδι να επιστρέφω με νέους χάρτες και νέους ταξιδιωτικούς οδηγούς που με βοηθούσαν λίγο περισσότερο στο επόμενο ταξίδι. Είχα ξεπατικώσει και τους υπερπολύτιμους οδηγούς του John Freely [John Freely, Aegean coast of Turkey], οπότε ένιωθα κάθε φορά λίγο πιο άνετος.

Χάρτες Μικράς Ασίας

Το τέλος των ταξιδιών μου συνέπεσε με την αρχή της οικογενειακής μου ζωής και με νέες αναζητήσεις σε άρθρα (Corpus [Περιοδικό Corpus], Ιστορικά Θέματα [Περιοδικό Ιστορικά Θέματα], Μικρασιατική Ηχώ [Εφημερίδα Μικρασιατική Ηχώ]) και στο χώρο της συλλογής χαρτών και αρχειακού υλικού. Η πρώτη κάρτα, ο πρώτος χάρτης (John Tallis, 1840) και το πρώτο μεγάλο απόκτημα: ο χάρτης της Χαρτογραφικής Υπηρεσίας Στρατού της περιοχής Αϊδινίου (κλίμακα 1:250.000) και την ίδια περίοδο παρόμοιας έκδοσης: ο χάρτης Σιμάβ/ Συναός. Με το πρώτο αυτό υλικό  χάθηκα στις πρωτογενείς πηγές, στους ίδιους χάρτες που χρησιμοποιήθηκαν στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Λογικό βήμα ήταν το πρώτο ημερολόγιο (Μεταίχμιο, 2007) όπου χρησιμοποίησα με μεγάλη χαρά και πολλούς χάρτες.

Χάρτες της συλλογής μου δημοσιευμένοι σε βιβλία μου

Τα επόμενα βιβλία, οι εκθέσεις (Θεσσαλονίκη, 2007, 2012 και Καισαριανή, 2012) με οδηγούσαν σε μία συνεχή αναζήτηση στη Γεωγραφία της Μικράς Ασίας, από τα μεγάλα μεγέθη (π.χ. τα όρια της) έως τα μικρότερα: μια γειτονιά της Σμύρνης, μία περιοχή της Ερυθραίας…. Πάντοτε προσπαθούσα να συνοδεύω τα άρθρα μου με χάρτη του θέματος.

Προκλητικό μου φαινόταν εδώ και καιρό το γεγονός ότι με τη δημιουργία ενός μπλογκ θα μπορούσα να ασχοληθώ και πάλι (όχι ότι σταμάτησα ποτέ δηλαδή…) με τη Γεωγραφία της Μικράς Ασίας χωρίς τους περιορισμούς ενός άρθρου, μίας πιθανής έκδοσης ή μίας μελέτης που κανείς δεν ενδιαφερόταν να δημοσιεύσει…

Δεν γνωρίζω πόσο και εάν θα προχωρήσει αυτό το σχέδιο, αλλά η ιδέα αυτή σήμερα [13/3/2016 12:16:17 μμ] μου φαίνεται αρκετά δελεαστική. Ελπίζω να αξίζει τον κόπο….
Υ.Γ. Δεν έχω βέβαια τη ψευδαίσθηση ότι είμαι ο πρώτος που ασχολήθηκε με τη Γεωγραφία της Μ. Ασίας. Έχει προηγηθεί ήδη από το 1921 ο Π. Κοντογιάννης: [Π. Κοντογιάννης, Γεωγραφία της Μ. Ασίας, 1921]